Dit artikel is het eerste van een serie over de grote stamvaders van de Gelug-orde, waar Jewel Heart via onze onvolprezen leraren Gelek Rimpoche, via Dagyab Rinpoche, Demo Rinpoche en Chungtsang Rinpoche deel van uitmaakt. Padmasambhava, Atisha en Je Tsongkhapa zijn, in de lange overleveringslijn van leraren, bepalend geweest voor de ontwikkeling van alle grote kloosterordes in Tibet, maar in het bijzonder van de Gelugpa. Padmasambhava heeft het grondwerk verricht in de 8e eeuw.
Guru Rinpoche
Voor Tibetanen is Padmasambhava Guru Rinpoche, ‘Vadertje Leraar’. Deze fantastische figuur, met zijn kenmerkende snorretje en Mongoolse muts, staat dan ook aan de wortels van de huidige Tibetaanse cultuur en samenleving. Die bijzondere betrokkenheid van Padmasambhava bij Tibet begon toen Trisong Deutsen in de 8e eeuw als 39e heerser van Tibet de keizerlijke troon van zijn vader overnam. Tibet was in die tijd nog een versnipperd en roofzuchtig rijk, waarin krijgsheren en rovers het voortdurend met elkaar aan de stok hadden. Guru Rinpoche zou later zeggen dat de Tibetanen ‘als apen’ leefden.
Trisong Deutsen (een van ‘de drie Dharmakoningen’) ontving vanuit China enkele boeddhistische grondteksten, die zijn interesse zozeer aanwakkerden dat hij debatten liet organiseren tussen Chinese en Indiase geleerden (de zogenoemde ‘Raad van Lhasa’). In navolging van de grote Nalanda-universiteit in India wilde koning Trisong Deutsen daarna in Samye een groot klooster laten bouwen. Hij riep de hulp in van een vooraanstaande Indiase meester, Shantarakshita. Maar ze werden bij de bouw tegengewerkt door allerlei kwaadwillende krachten. Wat overdag gebouwd werd, werd ’s nachts weer afgebroken…
Op aanraden van Shantarakshita riep de koning de hulp in van Lama Padmasambhava, wiens faam als overwinnaar van zwarte magie al wijdverbreid was. Diens aanwezigheid op de bouwplaats in Samye had direct effect. Binnen enkele maanden wist Padmasambhava de kwaadaardige wezens volledig tot rust te brengen en ze aan zich te binden als beschermers van de dharma. De bouw van het klooster ging vanaf dat moment voortvarend.
Integrale transformatie
De manier waarop Padmasambhava Tibet tot vrede bracht, was een allesomvattende transformatie: op twaalf essentiële punten in Tibet werden kloosters en stupa’s gebouwd. (Tibet wordt in oude Aziatische atlassen vaak als liggende vrouw afgebeeld. De energiepunten op haar lichaam vormen twaalf heilige plaatsen.) Dit ging samen met de beheersing door de grote meester van al zijn interne lichamelijke processen, tot op het niveau van hormoonhuishouding en neurotransmissie (de communicatie tussen zenuwcellen), in het Tibetaans ‘druppels en winden’. Deze energetisch-meditatieve verwezenlijkingen gaven hem een totale beheersing van tijd en ruimte, zonder welke het hele Tibetaanse Vajrayana-boeddhisme zich waarschijnlijk nooit had kunnen vestigen.
Zodra het klooster in Samye was voltooid en ingewijd, werd met een volgende enorme onderneming begonnen: de ontsluiting van de complete dharma voor de, toen nog schriftloze, Tibetanen. Voor dit doel werd speciaal het Tibetaanse schrift ontworpen. Onder meester Padma’s bezielende leiding werden honderden, zo niet duizenden geschriften vertaald, die hij zelf nog aanvulde met honderden sadhana’s, tantra’s en commentaren. Zijn Bardo Drödul is bij ons bekend geworden als Het Tibetaanse Dodenboek.
Guru Rinpoche legde met zijn vele Dzogchen- en tantrische lessen de basis voor het Tibetaanse Vajrayana-boeddhisme. Hij stond aan de wieg van de Nyingma-kloosterorde, die gevestigd werd in het voltooide Samye-klooster. De Nyingma’s worden daarom soms als ‘oude school’ aangeduid. De ‘nieuwe school’ zou later ontstaan uit Atisha’s hervormingen van de mettertijd verwaterde orde.
Afscheid van Tibet
Guru Rinpoche bleef een aantal jaren in Tibet, dat een periode van voorspoed kende, waarin kloosters groeiden als kool. Toen koning Deutsen werd opgevolgd door zijn zoon Mune, kondigde Guru Rinpoche zijn vertrek uit Tibet aan. Hij voelde zich geroepen om de ‘rakshasa’s van Lankapuri’ te temmen, voordat die hun boze invloed zouden uitbreiden naar Uddiyana en India. Ontdaan verscheen de jonge koning voor hem, vergezeld door een grote groep ministers, priesters, monniken, abten, artsen, leiders en volgelingen. Zij smeekten Padmasambhava hen niet te verlaten, maar meester Padma gaf zoals altijd een onomwonden antwoord:
“Ik ben moe van al het kwaad dat de Tibetanen onderling aanrichten. Ik ben moe van de hypocrisie en de leugens, moe van de desinteresse en de gebroken geloften. Ik ben moe van opschepperij en kwade bedoelingen, moe van gierigheid en bedrog, moe van begeerte en wellust. Ik ga naar India.”
Hij voorspelde een moeilijke tijd voor Tibet, vol strijd en de aftakeling van de leer door corruptie, persoonsverheerlijking en oneigenlijk gebruik van de lessen. (Voor een complete weergave van deze laatste bijeenkomst door Geshe Tsogyal, zie: The Lotus-born. The Life Story of Padmasambhava. Rangjug Yeshe Pub. 2004.)
Het gezelschap van Tibetanen was hierdoor natuurlijk nogal beteuterd en schaamde zich. Guru Rinpoche gaf nog wel iedere beroepsgroep veel goede adviezen om het leven te beteren. Bovendien gaf hij hen het beroemde beschermende mantra ‘OM MANI PADME HUM’, de kernklanken van Avalokiteshvara’s grenzeloze compassie.
Rijdend op een zonnestraal, omgeven door zingende en dansende dakini’s, verdween meester Padmasambhava daarna naar de ‘Koperen Bergen’. Nét voordat hij definitief uit het zicht zou verdwijnen, keerde hij zich nog één keer om naar Tibet en zond het een laatste krachtige lichtstraal, vol compassie. Daarna heeft niemand hem ooit nog gezien, al schijnt hij nog steeds in de Koperen Bergen te vertoeven. In de eeuwen daarop onderging Tibet allerlei interne conflicten die pas in de tijd van Je Tsongkhapa (14e eeuw) tot een nieuwe renaissance van de grote kloosterordes zouden leiden.
Door: Vincent Wuisman