Het thema van de internationale bijeenkomsten is de voor ons bekende tekst van Lama Tsongkhapa, De Drie Hoofdzaken van het Pad naar Verlichting. In dit tweede van in totaal drie geplande ontmoetingen zijn we ook bij de tweede hoofdzaak aanbeland: de wens om volledig verlicht te worden, om zo iedereen optimaal te kunnen helpen. Dit noemen we de verlichtingsgeest, of bodhimind.
Demo Rinpoche weet makkelijk de essentie uit te leggen aan de hand van concrete voorbeelden en legt de link naar andere onderdelen van het spirituele pad, waardoor alles op zijn plaats valt. Zoals Rinpoche zegt, is de wens om zelf een boeddha te worden voor alle levende wezens, de kern van ons pad, het Mahayanaboeddhisme. Als we dit pad willen gaan, moeten we daarom goed begrijpen wat ‘bodhimind’ nu precies inhoudt.
Bevrijding en mededogen
Door het aantal van drie bijeenkomsten komen de drie hoofdzaken van het pad naar verlichting logischerwijs één voor één aan de orde. Maar ze kunnen niet los van elkaar worden gezien, het is één pad. Dus begint Rinpoche met de eerste hoofdzaak: ‘verzaking’, ook wel ‘de drang naar bevrijding’ genoemd.
Rinpoche legt uit dat verzaking enorm helpt bij onze beoefening. Maar verzaking is niet dat je huis en haard moet verlaten om in een klooster te gaan, of in het bos moet gaan wonen. Het gaat erom niet te opgewonden te raken van ‘samsarische rijkdom’. We zijn vaak geobsedeerd door materiële dingen, maar we hoeven ons niet zo slecht te voelen als we iets niet krijgen. Dit geldt ook voor onze reputatie enzovoort. Dat is allemaal bedrieglijk, het is het werk van ego.
Vaak denken mensen dat als een probleem is opgelost, bijvoorbeeld als ze hun droomhuis hebben gekocht, dat ze dan in nirvana zullen zijn. Maar dit is natuurlijk niet waar. Was het maar zo eenvoudig. Samsara is de nauwelijks te doorbreken cirkel van problemen. Op subtieler niveau hebben we het dan over onze negatieve emoties. Als we niet willen lijden, dan moeten we het negatieve verzaken. Verzaking gaat dus eigenlijk om controle over je ego, je ‘innerlijke baas’, en niet gehecht zijn aan ‘samsarische rijkdom’. Je ego laat je gekke dingen doen. Kijk maar eens wat je doet en zegt als je kwaad bent. Verzaking voorkomt dus dat je ‘gekke dingen’ doet.
“Verzaking zorgt ervoor dat je minder zelfzuchtig wordt en meer mededogen hebt. Want je scheldt niet meer terug en vecht ook niet meer om een cupcakeje.”
Het helpt dus een beetje om met je emoties om te gaan. Maar het brengt je niet tot boeddhaschap. Toen de Boeddha nog leefde, had hij volgers die hun negatieve emoties onder controle hadden, zogenaamde arhats. Maar die zagen dat de Boeddha dit veel beter kon. Ze onderkenden dat zijn vermogens van een totaal ander niveau waren; ze leken wel buitenaards. Het verschil komt door de verdiensten, de merit, oftewel de bodhimind. Dat is de belangrijkste factor om een boeddha te worden. Ook al ben je bijvoorbeeld vrijgevig, wat een enorm verschil maakt, is of je vrijgevig bent met of zonder bodhimind.
Het zaadje laten groeien
Demo Rinpoche vertelt verder. Het is niet makkelijk om bodhimind, of de geest van verlichting, te krijgen. Dit moet groeien. Het is zoals je een roos laat groeien vanuit het zaadje. Je hebt een zaadje nodig en dat moet je cultiveren, water geven. Dat is het moeilijkste deel.
Daarnaast is het nodig om boeddhaschap te waarderen, te bewonderen, te eren. De beste manier daarvoor is om de Boeddha zelf te begrijpen, door zijn lessen, zijn werk en door wat we bidden. Dan zie je dat hij totaal toegewijd was aan het welzijn van andere mensen. Hij gaf ‘samsarische rijkdom’ op, want hij was tenslotte een prins. Hij liet dat achter en ging het bos in, om te beoefenen voor anderen. Hierdoor krijg je vertrouwen of geloof in de Boeddha, en dat is nodig om jouw bodhimind te activeren.
Het zaadje van bodhimind is compassie. Dat is het allerbelangrijkste, nog meer dan geloof in de Boeddha. Er zijn mensen die Boeddha bewonderen, niet vanwege zijn compassie, maar vanwege zijn bijzondere gaven. Maar als je een boeddha wil worden om te kunnen vliegen, word je geen boeddha! De Boeddha wilde helpen. Andere mensen haten is dan ook het tegengestelde van wat Boeddha wil; het is als water en vuur. Maar om hier helemaal vrij van te worden, is niet makkelijk. We moeten eraan blijven werken, met enthousiasme.
We zijn misschien trots als we goed kunnen visualiseren of veel mantra’s zeggen. Maar zonder bodhimind komen we nergens. Het is het Mahayanapad. Zonder compassie kun je niet eens een goed persoon zijn in deze wereld. Wat niet wil zeggen dat je met compassie niet sterk of streng kunt zijn. Denk maar aan de opvoeding van je kinderen, dan moet je soms ook streng zijn. Het punt is, om niet jezelf centraal te stellen.
“Huilen is geen compassie en geloof is geen compassie. Compassie is om te redden, te beschermen, te helpen.”
En dat begint bij jezelf. Je probeert jezelf te beschermen tegen negativiteit, en dit pas je op dezelfde manier toe bij anderen. Als je het koud hebt bijvoorbeeld, zou je ook eens aan daklozen kunnen denken: Ik heb het koud, maar zij dan? Dat verzacht niet alleen je eigen lijden maar verandert ook je perspectief. En compassie is voor iedereen. Niet alleen voor arme mensen. Dit is belangrijk om te beseffen. Misschien heeft de man in de limousine wel harder hulp nodig dan die dakloze die op de stoep zit. Misschien wil hij zich wel verhangen en is de dakloze veel tevredener.
Om compassie echt te begrijpen, moet je daarom je eigen innerlijke problemen leren begrijpen. Dan ontwikkel je meer wijsheid over jezelf. En dat kan compassie doen groeien. Dan besef je misschien dat die man in die limousine geen tijd heeft voor zijn gezin en dat hij daarvoor zijn ogen moet openen, wil hij gelukkig worden. Als je zo meer compassie ontwikkelt, kun je dat met iedereen delen. Dan wordt het ‘grote compassie’. Op die manier kun je gaan beoefenen om compassie op te wekken. Als je eenmaal begrijpt dat iedereen wordt geconfronteerd met problemen, zou je eigenlijk moeten helpen.
Als je bodhimind wil ontwikkelen, is een goed begrip van samsara onmisbaar. Daarvan willen we ons immers bevrijden. Bodhimind ontwikkelen is lastig, maar het brengt je enorme voordelen in de toekomst. Je wordt aardiger en vriendelijker en zult worden vertrouwd. Ook zul je om advies gevraagd worden. Dat is een teken van ontwikkeling. Zonder bodhimind is boeddhaschap, of de uiteindelijke verlichting, niet mogelijk.
Opgetekend door: Jeroen Hijzelaar